در میان تجهیزات ایمنی ساختمان، یکی از مفاهیمی که شاید برای عموم ناشناخته تر باشد، دودبند راه پله است. اما همین عنصر «نسبتاً نادیده گرفته شده» می تواند در لحظه ای بحرانی، جان انسان های زیادی را نجات دهد. با توجه به افزایش اهمیت ایمنی در طراحی و اجرای ساختمان ها، دانستن اینکه دودبند راه پله چیست؟، چگونه طراحی می شود، چه مزایایی دارد و در چه ساختمان هایی الزام آور است، نه تنها برای مهندسین و معماران، بلکه برای مدیران ساختمان و حتی ساکنین ضروری است.
دودبند راه پله چیست؟
دودبند راه پله یا Smoke Lobby به فضایی در اطراف ورودی راه پله (معمولاً بین واحدها و راه پله) گفته می شود که وظیفه اصلی آن جلوگیری از ورود دود حاصل از آتش سوزی به فضای پله فرار یا آسانسور است. این فضا به عنوان یک منطقه واسط، مانند حائلی میان منبع حریق و فضای فرار، عمل می کند و در صورت آتش سوزی، اجازه نمی دهد دود به داخل پله ها نفوذ کند.
به بیان ساده تر، وقتی آتش در یک واحد شعله ور می شود، دود آن از طریق درب خروجی ممکن است وارد فضای راه پله شود. اگر دودبند راه پله وجود نداشته باشد، این مسیر نجات به سرعت آلوده شده و غیرقابل استفاده خواهد شد.
هدف از طراحی دودبند در راه پله ها
وجود دود در راه پله و آسانسور می تواند فرار ساکنان را به شدت دشوار یا حتی غیرممکن کند. هدف اصلی از ایجاد دودبند راه پله عبارت است از:
- جلوگیری از نفوذ دود به فضای راه پله (محل فرار اضطراری)
- حفظ ایمنی جانی افراد در زمان تخلیه ساختمان
- ایجاد فرصت برای رسیدن نیروهای آتش نشانی
- کاهش آسیب به تجهیزات اضطراری مانند تابلوهای برق اضطراری، لامپ های اضطراری و…
- بالا بردن سطح ایمنی ساختمان مطابق با مقررات ملی ساختمان
اجزای اصلی تشکیل دهنده دودبند راه پله
یک دودبند راه پله استاندارد معمولاً شامل اجزای زیر است:
- درب ضد حریق با نوار دودبند
این درب ها باید دارای تأییدیه استاندارد و مقاوم در برابر حرارت حداقل ۶۰ تا ۹۰ دقیقه باشند. - فضای واسط با تهویه مناسب
این فضا باید به گونه ای طراحی شود که از لحاظ فشار هوا، دود را به بیرون هدایت کند. - درب ورودی از سمت واحدها
دربی که از فضای داخلی ساختمان یا واحد به داخل دودبند باز می شود. - روشنایی اضطراری و علائم راهنما
در مواقع قطع برق، روشنایی باید باقی بماند. - دستگیره های آنتی پنیک
برای فرار سریع و آسان از داخل دودبند - تهویه مکانیکی یا فشار مثبت (در صورت نیاز)
برای جلوگیری از ورود دود از طریق اختلاف فشار
استانداردهای طراحی دودبند راه پله
طراحی دودبند راه پله باید مطابق با ضوابط سازمان آتش نشانی و مقررات ملی ساختمان (مبحث سوم – حفاظت ساختمان ها در برابر حریق) باشد. چند نکته مهم در این زمینه عبارت اند از:
- حداقل مساحت دودبند باید ۴.۵ مترمربع باشد.
- طول بیشتر از ۳ متر برای دودبند مجاز نیست مگر اینکه تهویه مکانیکی داشته باشد.
- در صورت اتصال چند واحد به یک راه پله، وجود دودبند الزامی است.
- تمام درب های ورودی به دودبند باید ضد حریق باشند و به سمت بازشو راه فرار گشوده شوند.
- نباید از دودبند به‌عنوان انبار، اتاق نگهبانی یا محل اقامت استفاده شود.
تفاوت دودبند و درب ضد حریق چیست؟
در حالی که درب ضد حریق، یکی از اجزای دودبند محسوب می شود، اما با آن تفاوت دارد.
| ویژگی | درب ضد حریق | دودبند راه پله |
|---|---|---|
| عملکرد | ممانعت از عبور شعله و حرارت | جلوگیری از ورود دود به راه پله |
| مکان نصب | در ورودی هر فضا یا راه پله | بین فضای واحد و راه پله |
| اجزای تشکیل دهنده | درب، یراق، چارچوب | فضا، درب، تهویه، روشنایی، تابلو و… |
انواع طراحی دودبند راه پله
در طراحی معماری، دودبند راه پله به دو صورت اصلی اجرا می شود:
دودبند فیزیکی با درب
در این حالت یک فضای محصور بین واحد و راه پله ایجاد می شود که دارای دو درب مجزا (یکی از سمت واحد و یکی از سمت راه پله) است. این مدل رایج ترین نوع دودبند محسوب می شود.
دودبند با سیستم فشار مثبت (Positive Pressure)
در برخی ساختمان های بلندمرتبه یا خاص، از سیستم فشار مثبت استفاده می شود که با افزایش فشار هوای داخل راه پله، مانع ورود دود می شود. این سیستم نیازمند فن، کانال کشی، سنسور فشار و برق اضطراری است و هزینه بیشتری دارد.
در چه ساختمان هایی استفاده از دودبند الزامی است؟
طبق مقررات ملی ساختمان و دستورالعمل های سازمان آتش نشانی، در موارد زیر اجرای دودبند راه پله الزامی است:
- ساختمان های بالای ۵ طبقه یا بیش از ۲۳ متر ارتفاع
- برج های مسکونی و تجاری
- ساختمان های دارای بیش از ۴ واحد در هر طبقه
- بیمارستان ها، هتل ها، مراکز درمانی
- مراکز آموزشی و دانشگاهی
مزایای استفاده از دودبند راه پله در ساختمان ها
استفاده از دودبند راه پله نه تنها مطابق مقررات ایمنی است، بلکه مزایای مهمی نیز دارد:
- نجات جان ساکنان در هنگام آتش سوزی
- افزایش اعتبار و ایمنی ساختمان برای فروش یا اجاره
- کاهش احتمال خسارت های ثانویه ناشی از گسترش دود
- دسترسی ایمن نیروهای امدادی به نقاط مختلف ساختمان
- جلوگیری از خاموش شدن سیستم برق اضطراری بر اثر دود و حرارت
چالش های رایج در اجرای دودبند راه پله
- بی توجهی سازندگان به استانداردهای اجرایی
- عدم استفاده از درب های ضد حریق واقعی (فقط ظاهری)
- استفاده غیرمجاز از فضای دودبند برای نگهداری وسایل
- نبود سیستم تهویه یا تهویه ناکارآمد
- بی اطلاعی ساکنین از عملکرد دودبند و باز گذاشتن درب ها
راهکارهایی برای ارتقای عملکرد دودبند راه پله
- نصب سیستم فشار مثبت در ساختمان های بلندمرتبه
- استفاده از نوارهای دودبند در اطراف درب ها
- نصب دتکتور دود و سنسور فشار در دودبند
- آموزش ساکنین درباره استفاده صحیح از فضای دودبند
- بازبینی سالانه توسط کارشناسان آتش نشانی یا ایمنی ساختمان
سخن پایانی
اکنون که می دانید دودبند راه پله چیست و چقدر در ایمنی ساختمان و حفظ جان ساکنان مؤثر است، می توان با قاطعیت گفت که اجرای آن تنها یک الزام مقرراتی نیست، بلکه یک مسئولیت انسانی و حرفه ای است. متأسفانه در بسیاری از پروژه های ساختمانی، دودبندها نادیده گرفته می شوند یا تنها برای گرفتن تاییدیه آتش نشانی به صورت صوری اجرا می شوند. در حالی که، اجرای اصولی و نگهداری مناسب از دودبند راه پله، می تواند تفاوت بین فاجعه و نجات را رقم بزند. اگر شما نیز درگیر ساخت و ساز یا نگهداری ساختمان هستید، به دودبند راه پله با دیدی جدی نگاه کنید.
سوالات متداول دودبند راه پله چیست؟
- آیا نصب دودبند راه پله در آپارتمان های کوچک هم الزامی است؟
خیر، در ساختمان های زیر ۵ طبقه یا کمتر از ۲۳ متر ارتفاع، الزامی نیست؛ اما توصیه می شود برای افزایش ایمنی از آن استفاده شود. - آیا وجود درب ضد حریق به تنهایی جایگزین دودبند می شود؟
خیر، درب ضد حریق فقط یکی از اجزای دودبند است و نمی تواند به تنهایی وظیفه آن را انجام دهد. - آیا دودبند راه پله باید تهویه داشته باشد؟
بله، وجود تهویه طبیعی یا مکانیکی الزامی است، به ویژه در مدل های بدون فشار مثبت. - آیا می توان از فضای دودبند برای قرار دادن جاکفشی یا وسایل استفاده کرد؟
خیر، این فضا باید خالی، پاک و همیشه آماده استفاده اضطراری باشد. - هزینه اجرای دودبند راه پله چقدر است؟
هزینه بستگی به متراژ، نوع درب ضد حریق، وجود تهویه مکانیکی و طراحی معماری دارد. اما نسبت به نقشی که در ایمنی بازی میکند، بسیار مقرون به صرفه است.